Sebze, meyve, tahıl ve kurubaklagiller gibi bitkisel gıdalarımızda doğal olarak bulunan bu maddelere fitokimyasallar (bitki kimyasalları) adı verilmektedir.
İnsanlar varoldukları günden bu yana bitkileri ilaç olarak kullanmışlardır. Kinin ve aspirin gibi ilaçlar bitkilerin incelenmesi sonucu bulunmuştur. Bugün de kullandığımız ilaçların yaklaşık dörtte biri bitki kökenlidir. Araştırıcılar, eski toplumların tedavi amacıyla tükettikleri ve hayvanların iyileşmek için içgüdüyle yedikleri bitkileri araştırarak çağımızın hastalıklarından korunmada yeni etkin maddeler buluyorlar.
Bitkisel gıdalarımızda bulunan sağlığa yararlı maddelerin birçoğu, özellikle sebze ve meyvelere rengini veren renk pigmentleridir. İçerdikleri besin ögelerinin yoğunluğu ve fitokimyasallarla diyetimizde çok önemli yeri olan sebze ve meyveler, renklerine göre şöyle gruplandırılmıştır.
Sağlıklı ve doğru beslenme için gıdaların rengine göre seçim yapılması içerdikleri yararlı maddeleri almak için akılda kolay kalıcı bir yol olarak kullanılabilir.
Bitki kimyasalı |
İşlevi |
Gıdasal kaynağı |
Biyoflavonoidler : |
Antioksidan, kanser yapıcı hormonların engellenmesi, koruyucu enzimlerin üretimi |
Sebzeler, meyveler, soya, yerfıstığı, kurubaklagiller, şarap, çay, tahıllar, meyan kökü |
Fenoller : |
Nitrozaminlerin engellenmesi, koruyucu enzimlerin artırılması |
Çilekgiller,çay,brokoli, |
Glukozinatlar : |
Östrojenin engeli, koruyucu enzimlerin üretimi. Sigaradaki kanserojen maddelerden korunma |
Brokoli,lahana,karnabahar,hardal otu, ceviz, kimyon
|
Omega-3 yağlar
|
Östrojenin engellenmesi, iltihabın azaltılması, kolesterolün düşürülmesi, kan pıhtılaşmasının engellenmesi,enfeksiyon ve kalp hastalıklarının önlenmesi |
Yağlı balıklar,ceviz, badem, |
Proteaz inhibitörleri |
Kanser yapımını artıran enzimlerin parçalanması |
Soya, diğer kurubaklagiller
|
Sülfitler
|
Koruyucu enzimlerin üretimi |
Sarmısak, soğan, lahanagiller |
Terpenler
|
Antikanser enzimlerin uyarılması, antioksidan |
Turunçgiller, brokoli, sarı ve turuncu sebzeler, meyan kökü |
Tablo : Bitki kimyasallarının vücuttaki işlevleri ve gıdasal kaynakları